De afgelopen eeuw is de wereldbevolking verviervoudigd, terwijl het jaarlijkse verbruik van bouwmaterialen is vermenigvuldigd met 42[1]. Bouw- en sloopafval is tegenwoordig een van de grootste afvalstromen in de EU, goed voor ongeveer 25 à3 0% van al het afval[2].
Circulaire economie (een economie die inzet op onderhoud en hergebruik van materiaal) dringt zich in deze context op als een noodzaak.
Technische installaties vertegenwoordigen momenteel ongeveer 30% van de investeringskosten voor een nieuw kantoorgebouw[3] en 27% van de initiële milieueffecten voor een commercieel gebouw[4]. Ze worden bovendien beschouwd als een prioriteit voor de ontwikkeling van een circulaire economie in de bouwsector[5]. Evenwel is er vanuit het oogpunt van de circulaire economie nog maar heel weinig informatie beschikbaar over technische installaties, en ook de praktische voorbeelden zijn beperkt.
Opdat technische installaties kunnen meeliften op de aandacht die nodig is voor de circulaire transitie, bespreekt dit artikel drie strategieën van dit specifieke domein: onderhoud en commissioning, hergebruik, en omkeerbaar ontwerp.
Onderhoud en commissioning
Onder onderhoud verstaan we alle technische, administratieve en beheershandelingen gedurende de levenscyclus van een goed, bedoeld om het te onderhouden of te herstellen tot een toestand waarin het de vereiste functie kan vervullen[7].
Commissioning is het proces waarbij een uitrusting, dienst of installatie wordt getest om na te gaan of de werking voldoet aan de geplande doelstellingen of specificaties[8].
Onderhoud wordt gebruikt om de fysieke achteruitgang van apparatuur tegen te gaan, terwijl commissioning wordt gebruikt om de functionele economische veroudering van technische installaties tegen te gaan.
Vanuit het oogpunt van de circulaire economie zijn deze strategieën dan ook prioritair, omdat ze de levensduur van technische installaties kunnen verlengen.
Hergebruik (of urban mining)
Het hergebruik van bouwmaterialen omvat “elke handeling waarbij producten of componenten die geen afvalstoffen zijn, opnieuw worden gebruikt voor hetzelfde doel als dat waarvoor zij waren bedoeld”[9]. Net als onderhoud verlengt deze strategie ook de levensduur van de technische installaties.
Deze methode is niet zo vanzelfsprekend omdat ze veel communicatie, coördinatie en informatievergaring vergt. Bovendien vraagt het van alle actoren een grote flexibiliteit om hergebruikoperaties te realiseren.
Doeltreffend onderhoud en een omkeerbaar ontwerp van technische installaties, naast een goede documentatie, moeten het mogelijk maken deze belemmeringen in de toekomst uit de weg te ruimen[10].
Omkeerbaar ontwerp
Omkeerbaar ontwerp verwijst naar het ontwerp van gebouwen die gemakkelijk kunnen worden afgebroken, of waarvan onderdelen gemakkelijk kunnen worden verwijderd en toegevoegd zonder het gebouw of de producten, onderdelen of materialen te beschadigen[11]. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen omkeerbaarheid op korte termijn, waarmee een functiewijziging wordt opgevangen (bv. bureau tot vergaderzaal), en omkeerbaarheid op lange termijn voor programmawijzigingen (bv. kantoor tot school)[12].
Hoewel praktijken zoals het gebruik van modulaire en verplaatsbare scheidingswanden gemeengoed zijn, staat het omkeerbare ontwerp van technische installaties nog in de kinderschoenen.
Kortom, een prachtige uitdaging voor alle ontwerpteams die de gebouwen en technische installaties van morgen ontwikkelen.
Auteurs: Anne-Laure Maerckx en Sébastien Loreau, Cenergie
Hoofdfoto: Ophaling van een ventilatie-eenheid voor hergebruik © WTCB
Lees ook: Covid Safe-certificaat: Zouden ingenieurs en architecten een deel van de oplossing hebben gevonden?, Opleiding voor meer circulaire bouw in Brussel, Greenbizz II, een modelcentrum gewijd aan de circulaire economie, Speelsheid in de openbare ruimte, vector van duurzaamheid
[1] Krausmann, F., et al., Growth in global materials use, GDP and population during the 20th century. Ecological economics, 2009. 68(10): p. 2696-2705.
[2] European Commission. Construction and Demolition Waste (CDW). 2019; Available from: https://ec.europa.eu/environment/waste/construction_demolition.htm.
[3] Romnée, A. and J. Vrijders, Vers une économie circulaire dans la construction. 2018.
[4] Chau, C.K., et al., Environmental impacts of building materials and building services components for commercial buildings in Hong Kong. Journal of Cleaner Production, 2007. 15(18): p. 1840-1851.
[5] Athanassiadis, A., Economie circulaire dans le secteur de la construction à Bruxelles : Etat des lieux, enjeux et modèle à venir. 2017.
[6] Brussels Environment, Feuille de route des acteurs de la construction à Bruxelles. Vers une économie circulaire. 2020, Brussels Environment.
[7] (Vrije vertaling) NF, NF EN 13306 : Terminologie de la maintenance. 2001, Association Française de Normalisation.
[8] (Vrije vertaling) Rixen, R., Comment se donner les moyens de suivre correctement ses installations techniques ? Point de vue d’un maître d’ouvrage, in Séminaire : Commissioning : une étape fortement conseillée ! . 2019, Brussels Environment.
[9] European Commission, Directive 2008/98/EC of the european parliament and of the council of 19 november 2008 on waste and repealing certain directives (waste framework directive). 2008.
[10] Maerckx, A.-L., Envisager le réemploi des installations techniques. Case study: réemploi du groupe de ventilation de la tour De Brouckère pour la rénovation du siège d’Aquafin à Aartselaar, in Séminaire : L’économie circulaire appliquée aux installations techniques. 2020, Brussels Environment.
[11] (Vrije vertaling) Durmisevic, E., WP3 reversible building design. Reversible building design guidelines. BAMB report. 2018.
[12] Declercq, J., Adaptabilité et réversibilité des installations techniques: importance de la conception technique et architecturale. Illustration des limites et opportunités sur base de cas concrets, in Séminaire : L’économie circulaire appliquée aux installations techniques. 2020, Brussels Environment.
