Tijdens de conferentie ‘Brussels Builds Greener, die we samen met Archiurbain op dinsdag 14 maart 2023 om 15.30 uur organiseerden in het Belgisch Paviljoen tijdens MIPIM in Cannes, stelde Mister Emma de volgende vraag aan alle sprekers: ‘Wat betekent ‘duurzaamheid’ voor u en uw onderneming?’ Is het een marketingtool? Een overtuiging? Een verplichting? Het DNA van de onderneming? En hoe maakt u dat concreet?
Uit die uitwisseling kwamen vijf kernwoorden, vijf richtlijnen en vijf concepten naar voor: flexibiliteit, onderzoek en ontwikkeling, houtbouw, de menselijke factor en de ESG-criteria.
Duurzaamheid is de manier waarop een gebouw in de omgeving wordt geïntegreerd. Het gaat om de impact van een gebouw op de omgeving. En om het energieverbruik en om de toekomstige aanpassingsmogelijkheden in een gebouw.
John Eyers (CEO Jaspers-Eyers architects),
Flexibiliteit was dus het eerste sleutelwoord dat regelmatig in de gesprekken opdook. Ter illustratie van wat werd gezegd, verwees John Eyers naar de nieuwe hoofdzetel van BNP Paribas Fortis (bekijk hier de video), die het bedrijf bouwde in samenwerking met het Oostenrijks architectuurbureau Baumschlager Eberle. Een ander sprekend voorbeeld was het ZIN-project dat in samenwerking met architectuurbureau 51N4E in de noordelijke Manhattanwijk van Brussel werd gerealiseerd in opdracht van Befimmo. Het project zou tegen eind 2023 moeten klaar zijn. (Meer weten)
BNP Paribas Fortis – ©Jaspers-Eyers Architects
Ook in de Brusselse Noordwijk, vrijwel tegenover ZIN, op de site van het Communicatiecentrum Noord (CCN), stelden Stephan Sonneville, (CEO ATENOR) en Aurel Gavriloaia, (Hoofd Bedrijfsontwikkeling AG Real Estate) samen NOR.BRUXSELS voor. NOR is het acroniem van ‘Networked Offices and Residential’: de naam illustreert perfect de dynamiek en het innovatieve karakter van dat gemengd project met kantoren, woningen, winkels, voorzieningen en een mobiliteitscentrum. Het kantoorgedeelte biedt 92.000 m² aan moderne en flexibele kantoorruimte, ontworpen met het oog op comfort en welzijn. De ruime rooftop biedt bovendien een uitzicht over de stad, en op verschillende verdiepingen komen er loggia’s.
De site beschikt over alle troeven voor een iconische herontwikkeling die past bij het moderne stadsleven. Het project in het hart van een wijk in volle verandering moet perfect aantonen hoe de steden van morgen bevolkingsdichtheid, maximale functionele diversiteit en kwalitatieve openbare ruimten met elkaar combineren. Dankzij de ligging, wordt NOR.BRUXSELS uitstekend ontsloten door het openbaar vervoer. Er is immers voorzien in een geïntegreerd busstation en in een rechtstreekse toegang tot het Noordstation en de metro. Op het vlak van stadsontwikkeling is het project de hoeksteen van de vernieuwing van de Noordwijk. Het is duidelijk de bedoeling de doorstroming er vlot te trekken en er tegelijk een aangename leef- en werkomgeving van te maken.
Stephan Sonneville (CEO ATENOR) en Aurel Gavriloaia (Hoofd Bedrijfsontwikkeling AG Real Estate)
NOR BRUXSELS – ©ATENOR + AG Real Estate
Duurzaamheid is een diepgaande overtuiging ARCHi2000 bestaat al 30 jaar. Het bedrijf werd door verschillende generaties geleid en kon dus niet anders dan evolueren. Het moest meegaan met de tijd en de tijdsgeest. We erkennen dat we als architecten een rol te spelen hebben in de steden van morgen. Daaraan werken we binnen de afdeling ‘duurzaamheid’ die we binnen ARCHi2000 oprichtten. Die afdeling tracht zo veel mogelijk gebouwen te ontwerpen die een schoolvoorbeeld zijn van duurzaamheid.
Jérôme Verdussen (COO Partner ARCHi2000)
Het aspect ‘onderzoek en ontwikkeling‘ is het tweede sleutelwoord waarop de sprekers dieper ingingen. In de marge van de conferentie stelde iemand in het publiek de vraag waarom dergelijke bedrijven een R&D-afdeling oprichten. Zouden ze niet beter de krachten bundelen in plaats van elk een aparte R&D-afdeling te runnen? Dat was zeker een piste voor reflectie voor overheden, voor de cluster ecobuild.brussels en voor private ondernemingen.
We begonnen het project in 2018 te bestuderen. In 2022 hebben we het opgeleverd in opdracht van EXTENSA en ION. Het ging om het eerste gebouw met een houten structuur dat in het kader van de brandvoorschriften als ‘hoog’ wordt bestempeld. Naast de ecologische overwegingen die ons voor houtskeletbouw deden kiezen, besloten we het hout optimaal te valoriseren door het zo veel mogelijk zichtbaar te laten. We moesten aan de slag in een heel drukke wijk met veel buren en op een uitzonderlijk klein perceel. Dat we met prefab elementen en dus een droge bouwmethode werkten, zorgde ervoor dat we de buurt konden respecteren. We werkten immers met schroefbouten en metalen platen die geen stof maken. Dankzij die bouwtechniek bespaarden we ook 65.000 liter water. Alles doet vermoeden dat dergelijke constructies een mooie toekomst tegemoet gaan en een perfect coherent antwoord bieden op de uitdagingen in steden als Brussel.
Christophe Snoeck (Architect Partner ARCHi2000
Houtbouw was het derde sleutelwoord in de uiteenzettingen van de sprekers. ArtBuild Architects kon ook heel wat houten gebouwen laten zien. David Roulin (CEO –ArtBuild Architects) lichtte toe:
Voor ons heeft duurzaamheid veel te maken met praktijkervaring. Elke realisatie is een kans om de lat qua duurzaamheid zo hoog mogelijk te leggen.
Ik zou, bijvoorbeeld, kunnen verwijzen naar het project van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) in Lyon, dat we onlangs opleverden. Het staat symbool voor onze methode. Enerzijds willen we op maat werken van de bestemming en de eindgebruiker, anderzijds trachten we de kans die ons wordt geboden aan te grijpen om in iconische gebouwen innovaties door te voeren waar we maar kunnen.
Zo konden we met name teruggrijpen naar onze vakkennis inzake houtbouw én innoveren met passiefsystemen die tegen de zon beschermen zonder energie te verbruiken. Dat laatste vinden we bijzonder belangrijk. En dus kozen we hier voor metalen bloemen met vormgeheugen. De tweede huid werkten we in fotochroom glas uit. Elk project is uniek. We zien het telkens als een prototype dat we proberen te verbeteren.
Duurzaamheid en circulariteit zijn een plicht. Ik spreek over de plicht om dringend te innoveren. Die dringendheid heeft niet alleen betrekking op het klimaat, maar vooral op de beschaving. We moeten onszelf heruitvinden en onze comfortzone verlaten om het anders te gaan doen. Niet alleen ten behoeve van de mens, maar ook voor de planeet. Voor ons is het een dagelijks streven.
David Roulin (CEO ArtBuild Architects)
Dat de mens voor de sprekers een centrale bekommernis vormt, bleek uit de woorden van Renaud Chevalier (CEO assar):
Duurzaamheid heeft voor mij te maken met het redden van de mensheid. De planeet stelt het immers goed. Het evenwicht op aarde is een beetje zoek, maar in tegenstelling tot wat mensen misschien denken, zal zich dat herstellen. Wie zich niet zal herstellen, is de mens. Voor mij heeft duurzaamheid dan ook alles te maken met het redden van de mensheid.
Renaud Chevalier (CEO assar)
Om zijn ietwat opzienbarende stelling te illustreren, ging hij dieper in op het First-project: een renovatie (in opdracht van Eaglestone) van een kantoorgebouw in de Europese wijk. Zonder de bestemming te wijzigen en met behoud van de hele structuur, moet de renovatie zorgen voor betere energieprestaties tot ver boven de voorgeschreven normen. De warmte die door het datacenter in de kelder wordt gegenereerd, zal worden gerecupereerd om de stralingsplafonds van stroom te voorzien. Zowel op het dak als in de gevelelementen worden zonnepanelen verwerkt.
Wat de interventie bijzonder maakt, is echter iets anders. Hoewel het kleine perceel helemaal volgebouwd zal zijn, konden we via het project een aanzienlijke bijdrage leveren aan het behoud van de biodiversiteit in de stad. En dan dankzij een systeem voor de recuperatie van regenwater, dat op het dak van het lager gedeelte wordt gereïnjecteerd. De zo gecreëerde kilgoot vangt vocht op in het hart van de stad en vormt zo een schakel in het Brusselse groene netwerk ten bate van de biodiversiteit en ter bestrijding van hitte-eilanden. Op het dak werden trouwens ook fruitbomen aangeplant die insecten aantrekken die voor de bestuiving zorgen. Tot slot worden er op de gevels nestkasten geplaatst voor gierzwaluwen en vleermuizen. Naast de intrinsieke prestaties van het gebouw stellen al die kleine architecturale en technische ingrepen (die niet altijd spectaculair ogen) ons in staat te bevestigen dat het project onze wil onderschrijft om een duurzame en inclusieve architectuur te ontwerpen.
Renaud Chevalier (CEO assar)
Claudia De Cesco (CEO SOCATRA) benadrukte dat er niet één oplossing is. Er zijn verschillende oplossingen.
Proberen om de schadelijke uitstoot zoveel mogelijk te beperken; zuinig omspringen met energie, water en flora; bouwheren innoverende materialen voorstellen van biologische of geologische oorsprong.
Claudia De Cesco (CEO SOCATRA)
Om daarbij te helpen – en Marek Kisielewicz (CEO ALTIPLAN) had het er ook over – wees ze op het belang van bedrijven als Natura Mater, een producent van natuurlijke materialen. Het Brusselse bedrijf helpt vakmensen bij de keuze voor de aankoop van en de verwerking van duurzame bouwmaterialen. Twee andere bedrijven werden eveneens door de sprekers genoemd: Bati-terre en Rotor, die zich allebei toespitsen op het hergebruik van bouwmaterialen.
De sprekers op de conferentie stonden ook stil bij de evolutie die hun bedrijven doormaakten. Duurzaamheid zat niet in hun DNA, maar de komst van de jonge generatie bracht daar duidelijk verandering in. Jérôme Verdussen haalde het al eerder aan en Marek Kisielewicz vulde aan:
Voor wie ons al enkele jaren kent, is er heel wat veranderd. Een aantal historische partners van de oudere generatie verlieten het bedrijf. De jonge generatie die aan de slag ging, voelde meteen de drang om maatschappelijke waarden die het bedrijf onderschreef te bestendigen. Intern is er enorm veel werk verzet om die waarden vast te leggen en in verband daarmee een hele reeks programma’s uit te werken.
Marek Kisielewicz (CEO ALTIPLAN)
Om zijn visie en zijn streven naar duurzaamheid te illustreren, besprak Marek Kisielewicz de renovatie van de Astrotoren:
In 2014 werd op de Brusselse regelgeving geanticipeerd en werd gestart met de werken om van de Astrotoren een passiefgebouw te maken. Zelfs bij het BIM vroegen ze zich af hoe ze een certificaat zouden kunnen afleveren, omdat we vooruitliepen op een nieuwe wetgeving die nog moest komen. Maar we brachten de uitdaging tot een goed einde, en volgens het passiefplatform zijn we qua hoogte nog steeds wereldrecordhouder voor renovatieprojecten!
Marek Kisielewicz (CEO ALTIPLAN)
Ambroise Crêvecœur (Business Development & Project Manager A2RC Architects) sluit zich daarbij aan: ‘We merken dat mensen op hun verbruik en op hun ecologische voetafdruk beginnen letten. Jongeren denken na over de zin van hun leven en hun werk. Ze willen méér dan een baan tot aan hun pensioen.
Bij A2RC zit de essentie niet in duurzaamheid. Duurzaamheid is een term die deel uitmaakt van een breder geheel en die slechts één van de elementen in onze reflectie vormt. ‘Bij ons zit de essentie in ontwerpen, in evolutie, in het begeleiden van de bevolking en van de spelers op de markt van morgen of op de markt binnen 20 of 30 jaar.‘
Om uit te leggen wat hij bedoelde, verwees Ambroise Crêvecœur naar projecten als dat van AXA Belgium (een van de grootste passiefgebouwen in Brussel), de renovatie/restauratie van de Louizatoren (The Louise) (waar werd gezocht naar een nieuw evenwicht tussen behoud van erfgoed, technische wijzigingen en ruimtelijke verbeteringen), het .CORE-project (Lombard) (dat draait om respect voor erfgoed binnen een fossielvrij, Breeam outstanding en CO2-neutraal project) en het woonproject Jourdan (waarbij een kantoorgebouw tot wooneenheid werd omgevormd). In dat laatste project werd geen verwarmingsketel geïnstalleerd, wél gemeenschappelijke warmtepompen. De energie-efficiëntie werd tot het uiterste gedreven, dankzij het gebruik van materialen van biologische oorsprong.
Louise Tower – ©A2RC architecten
Simon Claeys (Partner – Burgerlijk Ingenieur-Architect B2Ai architects) ging dieper in op hoe kantoorgebouwen een nieuwe invulling krijgen. Hij toonde in dat verband vier realisaties: de transformatie van kantoren naar woningen in het kader van het Twin Falls project (cf. video) en naar een school in het kader van de projecten Saint-Michel (cf. video) en Egied van Broeckhoven. Simon Claeys benadrukte dat behoud en recuperatie de regel kunnen zijn, maar dat het beleid nieuwbouwprojecten niet mag tegenhouden, zoals dat het geval was bij Brucity (cf. video). Aan de hand van het project Montgomery Square toonde hij aan dat de retrofitting van oude kantoorgebouwen tot duurzame complexen met BREAAM Outstanding, WELL Gold, DGNB Gold en European Bauhaus certificering eveneens tot de Brussels Builds Greener filosofie behoort.
Montgomery Square – ©B2Ai Architecten
Een laatste sleutelwoord dat de sprekers geregeld in de mond namen, was ESG (environnement, social, governance). Stephan Sonneville:
Duurzaamheid gaat veel breder dan de ecologische dimensie. Wat ons betreft, zijn er vier aandachtspunten: uiteraard te beginnen bij de economische aspecten (maar dan veeleer vanuit de optiek van veerkracht), de ecologie, het maatschappelijke en het beleid.
Stephan Sonneville (CEO ATENOR)
Marek Kisielewicz bevestigde
Heel wat klanten hanteren ESG-principes. Ze zien daarin een mogelijkheid om hun bedrijf te doen evolueren in de richting van maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Wij integreren ze in steeds meer projecten.
Marek Kisielewicz (CEO ALTIPLAN)
Bron : ArchiUrbain
