De start van een nieuw project is een spannende en belangrijke fase: alles kan nog en geen idee is te gek.
Dit is het geschikte moment om de ambities en de te vervullen behoeften vast te leggen. En het is ook de ideale gelegenheid om stil te staan bij de projectdoelstellingen en hun verhoudingen, gaande van de naleving van normen tot voorbeeldigheid.
Het opstellen van een behoefteprogramma is daarom een cruciale fase die de grondslag van het project zal vormen.
Wat is een behoefteprogramma?
Met het behoefteprogramma drukt de bouwheer de behoeften en doelstellingen voor zijn bouwproject uit. Het programma beschrijft de diensten die het toekomstige gebouw zal moeten leveren aan de gebruikers, en de beoogde prestaties (op het vlak van techniek, milieu, maatschappij …).
Tijdens de ‘programmeringsfase’ denkt de bouwheer na over enerzijds de geschiktheid van de fysieke omgeving voor zijn werking, en anderzijds over de toekomst om de omgeving te plannen die het beste beantwoordt aan de evolutie van zijn behoeften in samenhang met die van de maatschappij.
De realisatie van een vastgoedproject duurt immers meerdere jaren, vanaf het eerste idee tot de ingebruikname van het opgeleverde gebouw, met alle fases en procedures daartussenin (aanbesteding, vergunningsonderzoeken, ontwerp en bouw). Er moet dus met grote vooruitziendheid te werk worden gegaan.
Allereerst is het van essentieel belang om onder leiding van de bouwheer de belangrijkste richtlijnen en prioriteiten van het project te bepalen. In een volgende fase worden de behoeften van verschillende representatieve gebruikers verzameld. Wanneer het behoefteprogramma af is, wordt de haalbaarheid ervan getoetst aan de geldende voorwaarden en beperkingen. In deze fase kunnen de werkhypotheses worden bevestigd of nog worden gewijzigd, en kan het definitieve gedetailleerde programma worden vastgelegd.
De behoeften worden uitgedrukt in termen van functies, ruimtes, capaciteit, oppervlakten, functionele relaties en prestaties (energie, circulariteit, CO2, klimatologisch en visueel comfort enz.).
Het programma doet vervolgens gedurende het hele project dienst als kompas, als referentie en als communicatie-instrument met de projectontwerpers.
Let wel, het programma formuleert enkel de behoeften, het definieert geen technische of architecturale oplossingen – die zijn uit te werken door de ontwerpers van het project.
Hoe kan behoefteprogrammering de circulariteit bevorderen?
De ‘programmeur’ speelt een belangrijke rol om bouwheren grotere milieu-ambities te laten nastreven. Hij draagt ook een deel van de maatschappelijke verantwoordelijkheid en heeft wat dat betreft de plicht om de besluitvormers te informeren en uit te dagen.
De milieukwesties mogen niet ontbreken in de projectrichtlijnen en -prioriteiten.
In de afgelopen 15 jaar zijn die overwegingen vooral geformuleerd in termen van energieprestaties.
De huidige duurzaamheidsuitdagingen (op het vlak van klimaat, maatschappij en economie) dwingen vandaag echter een hele paradigmaverschuiving af van een lineair bedrijfsmodel naar een circulair model.
Gezien zijn impact op het milieu, heeft de bouwsector een belangrijke verantwoordelijkheid op te nemen … Maar er kan tegelijkertijd ook een mooie opportuniteit worden aangegrepen!
Het behoefteprogramma is het instrument om de ambities van de opdrachtgever te kunnen uitdrukken in de projectrichtlijnen en om ze te kunnen vertalen in circulaire ontwerp- en bouwprincipes die toepasbaar zijn op het volledige project: aanpasbaarheid, omkeerbaarheid, demontage, beheer van uitgaande hulpbronnen, hergebruik, sourcing van materialen, toepassing van materiaalpaspoorten …
Het is ook van groot belang om voor het circulariteitsniveau een meetmethode te kiezen volgens de prioriteiten van de bouwheer (bv. globale of materiaalspecifieke aanpak). Omdat het fungeert als referentie, is het programma een van de instrumenten waarmee de voorgestelde technische en architecturale oplossingen van de projectontwerpers en de eisen van de bouwheer tijdens de hele duur van het project met elkaar kunnen worden vergeleken, en kunnen worden getoetst aan hun overeenstemming en relevantie.
Opportuniteit
De bouwsector ondergaat een grote verandering door de digitalisering en de transformatie van de processen via BIM. De koppeling van de digitale gegevens over materialen, systemen en bouwelementen (voor zowel bouw als afbraak) zal dienen als sterke katalysator voor de circulariteit in de bouwsector.
Deze twee fenomenen samen doen ons geloven in een snelle verandering die wij met open armen verwelkomen.
Auteur : Amélie Zoppé, Project Manager bij AT Osborne
Lees ook : Sociale economie brengt partners samen rond duurzaamheid; Bio-ecologische isolatie: een toekomstmarkt voor renovatiebedrijven; Technische installaties, de kneusjes van de circulaire economie?; Covid Safe-certificaat: Zouden ingenieurs en architecten een deel van de oplossing hebben gevonden?
