Omkeerbaar bouwen betekent anticiperen op de toekomst. Aangezien gewoonten evolueren, moeten gebouwen zich kunnen aanpassen aan toekomstige behoeften. Die flexibiliteit wordt al in het ontwerp van het gebouw geïntegreerd. Tegenwoordig wordt die strategie geschraagd door de ‘Checklist en Gids voor omkeerbaar ontwerpen’: twee hulpmiddelen voor wie omkeerbaar en circulair wil ontwerpen. Presentatie van een case study die de ruimtelijke en technische dimensies van omkeerbaarheid integreert: het Joseph Bracops Ziekenhuis in Anderlecht.
Vandaag een dagkliniek. Morgen een polikliniek, maar ook een rust- en verzorgingstehuis, een gebouw met ziekenhuiskamers, studentenkoten en zelfs woonunits? Al die scenario’s liggen open. Hoe dat kan? Dankzij het omkeerbaar ontwerpproces, dat vanaf het begin van het project werd doorlopen om de ziekenhuissite Bracops een nieuwe invulling te geven.
Dubbele omkeerbaarheid
Het imposante dienstgebouw in Anderlecht omvat de twee aspecten van omkeerbaarheid:
- de ruimtelijke dimensie, gericht op een verlenging van de levensduur van het gebouw via het vergemakkelijken van veranderingen in gebruik en toekomstige functies. In dit geval werd met name grondig nagedacht over de locatie van technische zones en circulatiezones, werden afmetingen en typologieën afgestemd op de organisatie van verschillende functies die optimaal van daglicht moeten kunnen profiteren én werden technische zones te ruim bemeten om latere uitbouwen nog mogelijk te maken.
- de technische dimensie, die de ontmanteling en het hergebruik van elementen, onderdelen en materialen mogelijk maakt. In dit geval zijn de modulaire scheidingswanden en ook de gevel apart ontworpen in lichte, natuurlijke materialen die kunnen worden ontmanteld zonder te raken aan de structuur en de technieken.
Twee tools voor omkeerbare ontwerpen getest
Ter ondersteuning van het ontwerpproces, ging ziekenhuissite Bracops aan de slag met twee tools voor omkeerbaar ontwerpen die werden ontwikkeld in het kader van het Europees innovatieproject Buildings as Material Banks (BAMB): de Transformation Capacity Tool (die de flexibele gebruiksmogelijkheden van toekomstige reconversies beoordeelt) en de Reuse Potential Tool (die het potentieel voor toekomstige ontmanteling en hergebruik van bouwelementen en -materialen berekent). Dat experiment leverde een beeld op van hoe haalbaar de implementering van die tools in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou zijn..
En, goedgekeurd?
Het berekenen, simuleren en beoordelen van de omkeerbaarheid zijn taken voor het ontwerpteam. Nadat er met de twee Europese tools was gewerkt, werden een aantal opmerkingen geformuleerd. Zo kwamen we tot de vaststelling dat een project al vergevorderd moet zijn om er cijfergegevens te kunnen uithalen. De ‘Checklist omkeerbaar ontwerpen’ werd dan ook uitgewerkt om een project van bij de planning en de eerste schetsfase in goede banen te kunnen leiden. Ook de ‘Gids omkeerbaar ontwerpen’ is in dat opzicht een belangrijke leidraad.
De doelstellingen van de ‘Checklist omkeerbaar ontwerpen’.
Die tool van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een tastbaar hulpmiddel voor ontwerpers bij:
- het formuleren van de ambities inzake omkeerbaarheid, het onderbouwen ervan en het opvolgen van de uitwerking in de verschillende projectfases;
- het voorstellen van mogelijke oplossingen die tot een meer omkeerbaar ontwerp leiden;
- het objectiveren van de criteria voor het vergelijken van ontwerpvoorstellen;
- het fungeren als basis voor een kwalitatieve beoordeling van ontwerpkeuzes, bijvoorbeeld in het kader van een overheidsopdracht of wedstrijd.
Meer weten
- Lees meer over het project voor het Jospeh Bracops Ziekenhuis.
- Download de “Checklist omkeerbaar ontwerpen.
Auteur: Innovatie en referentie duurzame gebouwen van Leefmilieu Brussels
Ontwerp: Archipelago – Beav
Lees ook: Samenwerken met onderzoekers van de universiteiten in het SynHERA-netwerk om je innovatieprojecten tot leven te brengen; Hoe beïnvloedt de klimaatontregeling de architectuur?; Het verbod op fluorescentielampen: til je verlichting naar een hoger niveau; Isoleren van binnenuit: een gratis tool om de juiste keuzes te maken; Moeten we de EPB met het badwater weggooien?
