Onlangs werd ik bewust van een verrassende overeenkomst tussen de milieu-uitdagingen en wat een grote uitdaging lijkt te zijn voor de volksgezondheid.
“To cure or to care?” is een kwestie die de volksgezondheidsspecialisten al geruime tijd bezighoudt. “To cure” is “de ziekte genezen” (het curatieve), “to care” is “zorg dragen voor het leven om ziekte te voorkomen” (het preventieve).
De wetenschap heeft tal van remedies, kennis en technieken in het leven geroepen om ziektes te genezen (to cure), tot een zodanig hoge doeltreffendheid toe dat wij met hoogmoed dachten alles te kunnen genezen zonder ons al te veel zorgen te moeten maken over een gezonde levensstijl (to care). De kosten van de curatieve geneeskunde worden echter onhoudbaar voor de steeds minder gezonde bevolking door een ongezonde omgeving en levensstijl. Vandaar dat er opnieuw meer aandacht wordt besteed aan de preventie om iedereen een gezond leven te kunnen blijven bieden in een gezonde omgeving, zo niet zal de curatieve geneeskunde er niet meer in slagen om ons gezond te houden. De overgang van “to cure” naar “to care” betekent dat we van het curatieve weg moeten bewegen naar de herontdekking van een gezond leven in een gezonde omgeving. Dit betekent de aandacht eerder vestigen op gezond leven in plaats van enkel de ziektes.
We hebben daarin nog een lange weg te gaan. In België gaat slechts een klein deel van het gezondheidsbudget naar preventie.
En wanneer het om het milieu gaat, stellen we ons dan ook tevreden met het genezen van de Aarde en het leven, terwijl we wonden blijven slaan? Of zorgen we via een andere levensstijl voor de goede gezondheid van de Aarde en de mensheid, zonder ze onophoudend en met steeds meer moeite te moeten genezen met immer krachtigere technologie?
Ecologische bezorgdheid uit ethische en filosofische overwegingen dateert al uit de oudheid[1]. Sint Franciscus van Assisi (1182-1226), de patroonheilige van de ecologie, staat bekend om zijn goedaardige visie op de relatie tussen mens en natuur. Naast vele andere voorlopers legde de Amerikaanse filosoof Henry David Thoreau in 1854 de basis voor het ecologisme[2] en de Amerikaanse diplomaat en filoloog George Perkins Marsh schreef in 1864[3] dat het menselijk handelen leidt tot een omgeving die zo bar is als het maanlandschap[4]. In 1972 publiceerde de Club van Rome haar eerste rapport, “De grenzen aan de groei”, ook bekend als het “Meadows Report”, waarin werd gepleit voor degrowth en waarin de theoretische basis werd gelegd voor duurzame ontwikkeling met de overweging dat de achteruitgang van het milieu, de sociale rechtvaardigheid, de achteruitgang van de gezondheid en de stedelijke groei niet kunnen worden opgelost zolang ze los van elkaar worden beschouwd.
Deze voorlopers hebben een punt gemeen: het gedrag van de mens, de relatie tussen mens en natuur en (sinds het industriële tijdperk) de daarmee verbonden sociale rechtvaardigheid. We moeten onze houding tot de Aarde en de mensheid herzien om te vermijden dat we moeten genezen. To care.
Desondanks lijkt de onmiskenbare wetenschappelijke en technische vooruitgang die ons in staat stelt om de Aarde en de mensheid beter te begrijpen en te beschermen, vooral te worden ingezet om de schade die we de Aarde, het leven en de mensheid blijven toebrengen, te beperken of te genezen. We bevinden ons nog altijd in de “to cure”-fase. En net als bij geneeskunde, volstaat dat niet. De miniaturisering van elektronische apparaten doet niets af aan de versnelde uitputting van de schaarse hulpbronnen en de daarmee gepaard gaande uitbuiting van mensen. De snelle stijging van de energie-efficiëntie volstaat niet om de CO2-uitstoot voldoende te verminderen[5]. De ongecontroleerde verspreiding van ons afval over de wereld neemt rampzalige proporties aan, ondanks de beschikbare technologie om dat te voorkomen. De verdwijning van diersoorten en gletsjers slaat op hol.
“Gezondheid voor iedereen” vraagt om een verschuiving van “to cure” naar “to care”, van curatief naar preventief. Op dezelfde manier vraagt de overleving van de Aarde en het leven om een verschuiving weg van de illusie dat technologie altijd de gevolgen van continue materiële groei zal kunnen genezen, naar een nieuwe goedaardige betrokkenheid met de Aarde die ontegenzeggelijk gepaard gaat met degrowth en soberheid.
Duurzame ontwikkeling is geen loos woord, het is een gedrag, de noodzakelijke herverbinding met de Aarde.
Geneesmiddelen zijn niet bedoeld om een ongezonde levensstijl mogelijk te maken. Zo is de zogenaamde ‘duurzame’ bouw evenmin bedoeld om gebouwen die niet in het leven zijn ingeworteld enkel “minder schadelijk” te maken of de vastgoed overbezetting van de Aarde te rechtvaardigen.
Bouwers, laat ons inspiratie opdoen bij de bomen.
Auteur: Nicolas Goubau, planeetlievende architect en stedenbouwkundige bij Atelier EUPALINOS
Illustratie: Vincent Van Gogh, “Boomwortels”, olie op doek, 50×100 cm, 1890, Van Gogh Museum, Amsterdam
Lees ook: De ESCO’S en de EPC’S ten dienste van de renovatie; Dit bouwmateriaal kent een heropleving, en terecht!; Circulair bouwen creëert nieuwe financieringsmodellen; Welke plaats heeft de natuur binnen de architectuur?
[1] In Ur (Irak, Mesopotamië) bijvoorbeeld waren er al rond 2700 v.Chr. wetten ter bescherming van de bossen uitgevaardigd.
[2] In een van de twee grote werken “Walden of Life in The Woods” (het andere is “Civil Disobedience”)
[3] “Man and Nature, Physical Geography as Modified by Human Action”
[4] “The operation of causes set in action by man has brought the face of the earth to a desolation almost as complete as that of the moon.”
[5] De rechtstreekse CO2-uitstoot in België stagneert al twee jaar, hoewel die fors zou moeten dalen.
