In een tijd waarin de bouwsector moet overschakelen naar klimaatpositief bouwen, werpt hout zich op als een van de beste materialen om de klimaatcrisis aan te pakken. De Belgische bouwbedrijven hebben het materiaal echter nog niet echt omarmd en in sommige delen van de markt wordt het zelfs amper gebruikt. Toch zijn er steeds meer signalen dat er een shift gaande is. ecobuild.brussels sprak met experts uit de sector, Hugues Frère (Hout Info Bois) en David Roulin (ArtBuild Architects), om in dit artikel een genuanceerd beeld te schetsen van de situatie, met structurele vaststellingen, technische perspectieven en milieuovertuigingen.
Expertise alleen is niet genoeg
Met ongeveer 120 bedrijven in de houtbouw op nationale schaal blijft het Belgische landschap vrij bescheiden. In Brussel is er slechts één bedrijf dat zich echt heeft gespecialiseerd. De rest van het economische weefsel bestaat hoofdzakelijk uit zeer kleine ondernemingen, vaak ontstaan uit schrijnwerkerij of timmerwerk.
“De meeste bedrijven bouwen minder dan tien houtprojecten per jaar, wat duidelijk laat zien dat de sector nog steeds gedomineerd wordt door zeer kleine ondernemingen”, aldus Hugues Frère. Deze versnippering remt de professionalisering van de sector en zorgt voor een gebrek aan structuur.
Foto: Hugues Frère, directeur van Hout Info Bois
In Vlaanderen zorgen prefab- en sleutel-op-de-deuroplossingen voor een betere organisatie in de sector. In Wallonië zien we, ondanks een lange traditie, dat de groei zich niet doorzet. “Het is een paradox: we hebben de kennis, maar die wordt niet genoeg gebruikt in een collectieve dynamiek”, aldus David Roulin.
Foto: David Roulin, CEO van ArtBuild Architects (copyright Bénédicte Maindiaux)
Brussel: pionier in energie, achterblijver in materialen
In België neemt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het voortouw in het aanpassen van bouwvoorschriften, vooral op het vlak van energie-efficiëntie. Momenteel houden die aanpassingen echter nog niet voldoende rekening met de bouwmaterialen. “In 2015 introduceerde het Gewest de passiefstandaard. Iedereen is gevolgd. Waarom doen we niet hetzelfde voor hout?”, vraagt David Roulin zich af.
De voordelen van hout in een dichtbebouwde stad spreken voor zich. Hout is een licht materiaal waardoor het gebruikt kan worden om gebouwen te verhogen, meestal zonder de bestaande constructie te versterken. “Een satellietkaart van Brussel zegt al genoeg: al die platte daken vormen een enorm bouwpotentieel”, aldus Hugues Frère. Hout is hiervoor een uitstekende keuze, omdat het snel verwerkt kan worden en voor weinig overlast van de werf zorgt.
Enkele recente projecten laten dit potentieel zien maar ze blijven een uitzondering. Houtbouw is nog niet de automatische keuze bij openbare aanbestedingen of particuliere vastgoedprojecten.
Europese achterstand en Belgische kwaliteit
In tegenstelling tot zijn buurlanden hinkt België achterop. Frankrijk heeft bijvoorbeeld quota voor materialen uit biobronnen in overheidsopdrachten opgelegd. In Oostenrijk en Scandinavië is houtbouw een culturele en industriële norm. “Als we onze naaste buren als referentie nemen, loopt Frankrijk tien jaar voor op ons. Zelfs Luxemburg begint ons in te halen”, zegt David Roulin.
Maar op technisch vlak is België niet het kneusje van de klas. “Onze regelgeving rond energieprestaties heeft bedrijven ertoe aangezet om echte expertise te ontwikkelen”, benadrukt Hugues Frère. Dat verklaart volgens hem waarom de bouwkwaliteit in België vaak beter is dan in landen die nochtans verder staan en meer ervaring hebben met houtbouw.
We kunnen dus stellen dat ons land de kennis heeft maar dat een schaalvergroting nodig is. Dat kan via politieke steun, overheidsopdrachten die het gebruik van hout bevorderen en een meer gestructureerde markt.
Het kostenplaatje, een flauw excuus?
Het kostenplaatje wordt vaak genoemd als een reden om niet voor hout te kiezen. Volgens onze twee experten is enige nuance hier echter op zijn plaats. “Toen in Frankrijk het gebruik van materialen uit biobronnen verplicht werd, was hout duurder dan traditionele materialen zoals staal en beton. Tien jaar later zijn de verschillen aanzienlijk kleiner geworden, en soms zelfs omgekeerd, omdat het gebruik van hout en de concurrentie toegenomen zijn”, zegt David Roulin.
In België zijn er weinig spelers die grote aanbestedingen voor houtbouw kunnen invullen, waardoor deze dynamiek wordt afgeremd: “Door de gebrekkige concurrentie hebben deze spelers de markt in handen, waardoor het principe van vraag en aanbod niet helemaal werkt. De Belgische situatie in de houtbouwsector verklaart dus, althans gedeeltelijk, de meerprijs van hout in vergelijking met andere traditionele bouwmethoden”, aldus David Roulin.
Wat het kostenplaatje betreft zijn er echter nog tal van andere argumenten in het voordeel van houtbouw. De economische efficiëntie van een project in hout wordt meteen duidelijker wanneer er in de ontwerpfase voor gekozen wordt. Ook de indirecte besparingen (bouwtijd, modulariteit, beperkte afwerking, coördinatie) wegen mee in de balans.
Belangrijke troeven om te benutten
Hout heeft niet alleen een kleine ecologische voetafdruk maar is ook een uitstekende manier om projecten snel op te leveren. “Onlangs is in mijn straat een houten huis gebouwd. De planning was om de straat een week af te sluiten voor de werkzaamheden. Na amper tweeënhalve dag was de ruwbouw klaar en was de straat weer toegankelijk voor het verkeer”, herinnert Hugues Frère zich.
David Roulin benadrukt ook de impact op het welzijn van mensen: “Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat hout een positief effect heeft op het welzijn. Dat is het concept van biofilie: de geur, het gevoel en de beleving van het natuurlijke materiaal hebben een positieve invloed op ons lichaam.”
Foto: Hoofdkantoor van Stanley Stella, milieuvriendelijk textielbedrijf, Brussel (copyright Serge Brison)
Hout biedt ook kansen voor vakmensen. Het zorgt voor modernere werkwijzen, trekt nieuwe vaardigheden aan en maakt het eenvoudiger om digitale technologieën en prefabricage te integreren. Deze voordelen zijn ook een antwoord op het tekort aan geschoolde arbeidskrachten in de sector. De werkmethodes zijn niet alleen schoner, meer geïndustrialiseerd en waardevoller maar ook minder zwaar zijn voor de arbeiders.
Anders denken: van materiaal naar circulariteit
De echte ommekeer zit niet alleen in de keuze voor hout, maar in een nieuwe manier van bouwen. We moeten gebouwen herzien als modulaire, demonteerbare en aanpasbare systemen. “We werken al meer dan tien jaar aan ontwerpen met het oog op hergebruik en off-site bouwen. Er is echter een grondige culturele verandering nodig om dit op grote schaal en systematisch te kunnen toepassen”, aldus David Roulin.
Hout is door zijn structuur, lichtheid en eenvoudige assemblage bijzonder geschikt voor deze aanpak. Het wordt een natuurlijke bondgenoot van circulaire benaderingen en de hergebruikseconomie. “Het is een overgangsmateriaal in alle betekenissen van het woord: technisch, ecologisch en goed voor de gezondheid van alle gebruikers”, voegt hij eraan toe.
Duidelijke hefbomen om te activeren
De twee experts vragen om een duidelijk politiek signaal om deze positieve dynamiek op gang te brengen. “Overheidsopdrachten moeten hun rol als motor op zich nemen. Door het goede voorbeeld te geven, zullen we de rest van de markt meekrijgen”, benadrukt David Roulin. Hij roept ook op tot het inzetten van stimulansen: premies voor koolstofarme projecten, steun voor de sector, belastingverlagingen, enz.
Hugues Frère wijst op het TOTEM-programma, ontwikkeld om de milieu-impact van gebouwen te meten: “Kleine bedrijven moeten hun producten hierin kunnen opnemen. Vandaag kost een EPD in totaal 15.000 euro, wat voor dergelijke bedrijven onbetaalbaar is.”
Beiden vinden het jammer dat er in België geen grote beurs is voor bouwen met biogebaseerde materialen, zoals er in Frankrijk jaarlijks een wordt gehouden. “We ijveren voor een Brusselse editie van het Forum International Bois Construction voor de Benelux. Zo ontstaat een gemeenschappelijke cultuur en kunnen ideeën worden uitgewisseld”, besluit David Roulin.
Nood aan concrete acties en alle redenen om erin te geloven
De voorwaarden zijn er: technische kennis, gemotiveerde mensen en inspirerende voorbeelden. Nu moeten we alles alleen nog in de praktijk brengen door de steun te verbeteren, het aanbod te stimuleren en de vraag te vergroten. Houtbouw mag niet langer een uitzondering zijn, maar moet de norm worden in een sector die duurzaam, slim en verantwoord wil zijn.
