Vandaag nadenken over gebouwen is ze klaarmaken voor de toekomst! Een gebouw aanpasbaar en omkeerbaar ontwerpen maakt het mogelijk om in de toekomst in te spelen op veranderingen in gebruik, sociale behoeften en ecologische uitdagingen. Met het oog op duurzaamheid, bestendigheid en een circulaire economie kunnen we gebouwen langer laten meegaan, het verbruik van grondstoffen verminderen en de uitstoot van broeikasgassen door afbraak en heropbouw terugschroeven.
De reconversie van oude kantoorgebouwen tot woningen is vooral relevant in Brussel waar leegstand in de tertiaire sector en spanning op de huisvestingsmarkt naast elkaar bestaan. Ingewikkelde regelgeving en technische uitdagingen zorgen echter voor hoge kosten die initiatieven complexer maken. Toch is het mogelijk om die factoren te counteren door gebouwen te renoveren met het oog op technische en ruimtelijke aanpasbaarheid en omkeerbaarheid.
De principes van technische omkeerbaarheid steunen op demonteerbaarheid en hergebruik: methodes voor montage en demontage, documentatie over de gebruikte materialen en montagetechnieken en het scheiden van de verschillende lagen van het gebouw. Het concept van lagen betekent dat de structuur, de schil, de technische systemen en de afwerking verschillen in nuttige levensduur, d.w.z. de periode waarin de component zijn oorspronkelijke eigenschappen behoudt. Het is belangrijk om in het ontwerp rekening te houden met die tijdsaspecten door vaste verbindingen tussen onderdelen met een verschillende levensduur te beperken, sneller verslijtende onderdelen toegankelijk te maken en te kiezen voor mechanische in plaats van gelijmde verbindingen. De kansen op hergebruik nemen toe door onderdelen te groeperen op basis van hun levensduur en ze makkelijk demonteerbaar te maken. Aan de andere kant maken chemische verbindingen en het gebruik van veel verschillende materialen het technisch of economisch moeilijk om iets af te breken.
Ruimtelijke omkeerbaarheid vult de technische voorzieningen aan door in te zetten op ruimtes die geschikt zijn voor verschillende programma’s. Aangeraden is om hiervoor modulaire en gestandaardiseerde onderdelen te gebruiken, de circulatiekernen en technische ruimtes strategisch te plaatsen en te kiezen voor afmetingen (vrije hoogtes, overspanningen, dieptes) die geschikt zijn voor verschillende toepassingen. Een weloverwogen overdimensionering van de dragende structuren kan ruimte bieden voor latere uitbreidingen of veranderingen, mits de ecologische voetafdruk en de economische haalbaarheid worden geëvalueerd.
Er zijn verschillende praktische tools en gidsen (checklists, projectmethodologieën) om deze principes toe te passen, met onder meer deel CIRC 2 en 3 van de GRO-tool, de TOTEM-tool en de gids ‘Hoe maak ik mijn gebouw toekomstgericht?’, waaraan het CERAA heeft meegewerkt.
Tegelijkertijd geven industriële en sociale initiatieven praktische voorbeelden: meubilair van demonteerbare houten modules; leasing van werkruimtes; stedenbouwkundige overgangsmaatregelen om leegstaande gebouwen tijdelijk te gebruiken voor sociale doeleinden … Die benaderingen combineren modulariteit, het gebruik van lokale of hergebruikte materialen en economische modellen die onderhoud, hergebruik en traceerbaarheid van onderdelen bevorderen.
Aansluitend op de wettelijke doelstellingen om de milieu-impact te verminderen en bronnen te beschermen, biedt de aanpasbaarheid van gebouwen een hefboom om de bouwsector circulairder te maken. Dat kan enkel slagen door omkeerbaarheid bij het ontwerp te integreren, te kiezen voor bouwprincipes die demonteerbaarheid mogelijk maken, operationele tools te ontwikkelen en te zorgen voor een overheidsbeleid dat sociale inclusie bij reconversies mogelijk maakt.
Het CERAA biedt technische en strategische ondersteuning bij deze stappen in je projecten en lanceert binnenkort een CERAAMidi over circulaire gebouwen en een CERAActivité (lezing-debat) over de reconversie van kantoorgebouwen.
Aarzel niet om ons te volgen: LinkedIn | Facebook | Instagram
Dorothée Stiernon – Architecte-onderzoeker bij het CERAA
