In mei 2022 trok een ecobuild-delegatie van 12 deelnemers op pad om bij de collega’s in Franstalig Zwitserland circulaire bouw- en renovatiemethoden te ontdekken. Het werden twee dagen boordevol ontmoetingen, uitwisseling en inspiratie. Handvatten en leermomenten waar we zeker verder mee aan de slag kunnen.
Fribourg
We begonnen onze reis in de Bluefactory van Fribourg. “In 2015 werd de bottelhal van Cardinal heringericht als werkplaats. Niet minder dan 126 geprefabriceerde Zwitserse houten boxen zijn er opgeslagen op drie niveaus (…) Om te voldoen aan de milieucriteria van de site, worden de boxen en de werkplaatsruimte verwarmd door een lucht-waterwarmtepomp, gevoed door 1.800 m² fotovoltaïsche panelen op het dak[1]“.
(1] https://bluefactory.ch/realisations/
Hergebruik van draagstructuren
We werden eerst ontvangen door Corentin Fivet, professor in architectuur en structureel ontwerp aan de EPFL (Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne) en directeur van het Structural Xploration Lab.
Zijn uitgangspunt is duidelijk: bouwen brengt de planeet forse schade toe! Wetende dat de bouwsector verantwoordelijk is voor 40% van de CO, moet die sector dringend een groene transitie ondergaan om onze broeikasgasemissies en -concentraties terug te dringen. Dat vereist een verschuiving naar een circulaire economie en omvat ook het hergebruik van structurele componenten.
Hergebruik van structuren klinkt misschien vernieuwend. Toch is het een methode die vóór de pre-industriële periode op grote schaal werd toegepast. Om de techniek opnieuw ingeburgerd te maken, is een paradigmaverschuiving nodig voor alle sectoractoren. Selectieve deconstructie en omkeerbare concepten en constructies moeten de nieuwe norm worden. Een opensource-boek is beschikbaar op: https://www.epfl.ch/labs/sxl/index-html/research/selective-deconstruction-reversible-construction/
Om aan te tonen dat het hergebruik van draagconstructies niet louter een concept is, heeft het Structural Xploration Lab-team een prototype van een voetgangersbrug op basis van hergebruik van beton gecreëerd en geïnstalleerd.
“Cement is momenteel verantwoordelijk voor zowat 9% van alle door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies en beton is een belangrijk onderdeel van het afval. Stedelijke verdichting over de hele wereld leidt tot de voortijdige sloop van te veel gebouwen van gewapend beton die het einde van hun theoretische levensduur nog niet hebben bereikt. Verouderde betonelementen worden tegenwoordig in het beste geval vergruisd en gerecycleerd tot nieuw beton, waarvoor nieuwe cementproductie nodig is. Wij onderzoeken de mogelijkheden van een circulaire aanpak waarbij verouderd gewapend beton met diamantzagen wordt doorzagen en/of met een waterstraal onder hoge druk wordt ontmanteld, waarna het opnieuw wordt gebruikt als volledig operationele dragende elementen.
De RE:CRETE-voetgangersbrug maakt gebruik van 25 betonblokken die uit een ter plaatse gegoten gebouw zijn gesneden. De blokken werden vervolgens geassembleerd op een centreerinrichting en met mortel ertussen, om de grote afmetingsverschillen van de blokken op te vangen, een typisch verschijnsel bij deze aanpak in vergelijking met traditionele fabricage. Voordat de centreerinrichting werd verwijderd, werd de stuwkracht van de 10 m lange boog vergroot via twee naspankabels die door de middelpunten van de blokken lopen.
Wat de levenscyclusanalyse betreft, levert de resulterende boog een nieuwe ondergrens op voor het klimaatopwarmingsvermogen, die veel lager ligt dan bij varianten uit een nieuw materiaal (beton, staal of zelfs hout). Het prototype toont ook aan dat grote hoeveelheden betonafval kunnen worden vermeden door gebruik te maken van het draagvermogen van het beton, terwijl toch een structurele kwaliteit wordt bereikt die vergelijkbaar is met die van een nieuw geproduceerde betonnen boog. Dit prototype opent nieuwe mogelijkheden voor gewapende betonconstructies … zonder beton[1] te gieten.
[1] https://www.epfl.ch/labs/sxl/index-html/research/reuse-of-concrete/
Afspraak met de Building Innovation Cluster
Afspraak met de Building Innovation Cluster
Net als de cluster ecobuild.brussels verenigt de Building Innovation Cluster (BIC) bedrijven uit de bouwsector, alsook verenigingen en academische instellingen die actief zijn op het gebied van constructie. De BIC biedt haar leden netwerk- en innovatiediensten aan. De strategische focus ligt op duurzame financiering en bedrijfsmodellen, digitalisering van constructie en renovatie. Onder de leden hadden wij de gelegenheid kennis te maken met Climate Services en E4Tech software. Het eerste is een adviesbureau dat tools en consultancy verstrekt om klimaatgerelateerde kwesties te beheersen (CO2-beoordeling, risico- en kansenanalyse, klimaatstrategie, coaching). De tweede is een onderneming die gespecialiseerd is in bouwfysica, energieanalyse van gebouwen en in de verschillende vormen van energie. E4tech Software levert consultancydiensten en ontwikkelt oplossingen, programma’s en tools voor energieprofessionals in gebouwen, bedrijven, overheden en energieonderzoekscentra.
Lutz Architecture[1] of hoe gebouwen van gisteren renoveren volgens de eisen van morgen
[1] https://www.lutz-architectes.ch/
De doelstellingen van de energiestrategie 2050 van de Zwitserse Confederatie:
- het energie-eindverbruik van gebouwen terugdringen van 100 TWh per jaar tot 55 TWh per jaar
- het gemiddeld energieverbruik terugdringen van 156 kWh/m2 jaar tot 72 kWh/m2 jaar
Om die doelstellingen te bereiken zouden de gerenoveerde gebouwen passief moeten worden, terwijl het huidige aantal renovaties zou moeten worden verdubbeld. Bovendien moet koolstofarme renovatie worden uitgevoerd door te kiezen voor materialen met weinig grijze energie. In Zwitserland is lokaal hout in overvloed aanwezig en dus ecologisch de meest relevante keuze. In het bijzonder voor isolatie, structuren, enz.
Lutz Architecture positioneert zich duidelijk als deel van de oplossing om die doelstellingen te bereiken door een voorloper te zijn op het gebied van duurzame architectuur en door de principes van “upcycling” of hergebruik toe te passen op het gebied van renovatie.
The Green Offices, een kantoorgebouw ontworpen door Lutz Architecture, is een concreet voorbeeld dat we ook bezochten: bakstenen van ruwe aarde, lowtech thermische zonneverwarming met hout als hulpmiddel, lokale houtskeletbouw enz. Dankzij de keuze van materialen met een laag koolstofgehalte heeft het gebouw energie bespaard die overeenkomt met 100 jaar verwarming. Hieruit blijkt hoe belangrijk het is om na te denken over het effect van materialen alvorens te bouwen.
Genève
Na Fribourg, zaten we samen met de Geneefse actoren van circulaire renovatie en bouw. Een rijk gevulde dag met veel kennisdeling.
MATERIUUM[1]
[1] https://materiuum.ch
Onze dag begint met Materiuum, een non-profitorganisatie die pas sinds 2019 actief is op het gebied van constructie, maar nu al een pijler en voorloper is van circulaire constructies in Genève. Deze multidisciplinaire vereniging biedt onder meer een recyclingcentrum, opleidingen voor universiteiten en scholen via bezoeken ter plaatse, workshops en zo meer, maar ook advies en diensten zoals een recyclinginventaris, een recyclingactieplan en sourcing. Voor dit laatste werd een efficiënte en gebruiksvriendelijke digitale toepassing ontwikkeld, waar onze Brusselse bedrijven van zullen opkijken. 😉
Materiuum is ook een bevoorrechte partner van de industriële diensten van Genève (SIG) wat betreft hun doelstelling om het bouwafval en de indirecte CO²-uitstoot te verminderen. In deze context bezochten we een toonaangevende bouwplaats. De opdrachtgever, een coöperatie, en het architectenbureau ATBA werden door de SIG via Materiuum begeleid. Het gaat om een grootschalig project voor de duurzame en circulaire bouw van wooneenheden (waarmee wordt ingespeeld op het nijpende woningtekort in Genève). Bijzondere blikvangers: de inzet van een hoogwaardige en innovatieve techniek van droogtoiletten in het hele gebouw (gebouw op de foto) om in te spelen op de waterbeheeruitdagingen in de stad, maar ook het gebruik van een mobiele houtzagerij op het terrein, die toelaat om bomen direct ter plaatse te verwerken.
ATOME Group[1]
[1] https://www.groupe-atome.ch/innovation-architecture-durables/
Onze reis eindigt met het bedrijf Atome, een trefpunt voor innovatie en duurzame architectuur. Het bedrijf biedt een complete catalogus van geprefabriceerde modules van biologische oorsprong in BIM, waaronder: duurzame materialen, een houten frame, isolatie gemaakt van 100% natuurlijke vezels, een eigentijdse en kwalitatieve afwerking in gerecycleerde aluminiumlegering en een fotovoltaïsche gevel met gepatenteerde en in Zwitserland gemaakte panelen. Deze geprefabriceerde module kan worden gebruikt voor elk type bouw of renovatie, of het nu gaat om woonwijken, gegroepeerde woningen, individuele huizen of tiny-houses.
Het is inspirerend om te zien dat de energie en de ambitie om een milieuvriendelijker architectuur te ontwikkelen overal toeneemt. Maar men stuit soms op dezelfde problemen, of het nu in Fribourg, Genève of Brussel is. Uitwisseling en van elkaar leren, is de beste manier om oplossingen te vinden om onze gebouwen nog milieuvriendelijker te maken!
